Pooh's Magazine editie 6/96 1 juli 1996 |
Tijdens de handelsblokkades in de Franse Tijd was het onmogelijk om
koloniale waren in te voeren. Koffie en thee werden zo schaars dat de
liefhebber naar alternatieven moest zoeken. Cichoreikoffie gold als een
goedkoop en acceptabel surrogaat. Cichoreikoffie werd in de loop der
eeuwen zelfs om zijn zachte smaak gewaardeerd. Toch bleef echte
bonenkoffie nummer één. Dat heeft niet alleen met smaak, maar ook met
status te maken.
Rond 1800 konden de inwoners van Amsterdam in maar liefst 127 winkels
terecht voor de genotmiddelen tabak, koffie en thee. Naast de dure,
geroosterde koffiebonen uit de tropen, waren er ook allerlei goedkopere
koffiesurrogaten verkrijgbaar. Ze waren gemaakt van cichorei,
suikerbiet, eikels, noten, vruchten en granen. Volgens kenners smaakte het
surrogaat van aspergezaad nog het lekkerst.
In perioden van schaarste of tijden van armoede
vermengde de huishoudens bonen met surrogaatkoffie of gingen zij geheel
over op surrogaten. In de achttiende eeuw dronk bijna niemand
"zuivere koffie", wat toen heel gewoon werd gevonden. In de
negentiende eeuw werd surrogaatkoffie suikerij genoemd. De uitdrukking:
"dat is geen zuivere koffie", stamt uit de welvaartsperioden
waarin surrogaatkoffie als inferieur werd beschouwd. Het drinken van echte
koffie hield namelijk gelijke tred met de stijgende welvaart. In de Tweede
Wereldoorlog moest Nederland noodgedwongen terug naar het drinken van
surrogaten.
Onnatuurlijk vergift
In de negentiende eeuw deden verschillende wetenschappers onderzoek naar de
relatie tussen koffie en gezondheid. Alleen bonenkoffie bevat coffeïne.
Is dit opwekkende en verslavende middel schadelijk voor het zenuwstelsel?
Deze vraag heeft tot op de dag van vandaag geen bevredigend antwoord
gekregen. Twee Duitse homeopaten, Hahnemann en Kneipp, bleven rond 1800
vasthouden aan de overtuiging dat surrogaten op basis van wortelen, noten,
granen en vruchten beter voor de gezondheid waren. Coffeïne zou een
onnatuurlijk vergift zijn dat even verslavend als alcohol kon zijn. Een
uitgebreide keuze in koffiesurrogaten is om die reden in natuurvoedingszaken
te vinden.
Cichorei is één van de bekendste
smaakmakers in surrogaatkoffie. Cichoreikoffie is een smakelijk drankje,
indien je de vergelijking met bonenkoffie durft los te laten. De
cichoreiwortelen worden gereinigd, gesneden en bij hoge temperaturen
gedroogd. Dit gebeurde vroeger op de boerderij, waar de cichorei in
drogerijen, zogenaamde asten, boven cokesvuren werden gedroogd. De
temperaturen in de ast mochten niet onder 85 graden celsius komen. In de
moordende hitte zwoegden de astepieten, noeste handarbeiders, om de
gesneden wortels door elkaar te harken zodat ze gelijkmatig konden drogen.
De hitte moest het vochtgehalte terugbrengen van 25 tot ongeveer 12
procent. Het hele droogproces duurde ongeveer 36 uur. Wat overbleef waren
brokken droge cichoreiwortel, klaar voor de branderij. Na het roosteren of
branden kwam het surrogaat gemalen en eventueel verrijkt met zetmeelstroop,
op de markt. De huidige koffiesurrogaten zijn mengsels van cichorei, mout
en granen, die op moderne wijze in droogtrommels en branderijen zijn
vervaardigd.
Bronvermelding:
De oorspronkelijke tekst is van Anne van Brussel en is overgenomen uit Kristallen nr. 3, personeelsblad van Suiker Unie, Sucrea en Sensus.